20101224

A Lugori - de Ottone Bacaredda

Happu ingiriau su mundu cant'est mannu
e 'nc' happu bistu cosas de fai spantu,
happu suffertu dognia sort'è dannu,
conosciu it'est s'arrisu, it'est su prantu;
prus feroçi ses tui, bella Lugori.

Is ogus tuus, alluttus che su fogu,
sa bucca tua, prus frisca de una rosa,
in su coru m'hant fattu cussu giogu
chi no assimbilat a nisciuna cosa,
chi spizzulat e poburu e signori,
e chi ddi nanta, sino sbagliu, amori.

Tui sola biu, Lugori, in dognia parti,
stella luxenti in notti de beranu;
sempri ti sigu, e no conosciu s'arti
mancu de lompi a ti stringi sa manu…
comenti su profumu de unu flori,
t'intendu e no ti toccu, o mia Lugori.

E seu feliçi de ti cuntemplai
che una Nostrassignora in processioni,
e suffru e timu de no m'ammacchiai
a biri chi no intendis arrexoni,
ma po ti fai cumprendi it'est amori
t'hem'a bolli basai, bella Lugori.
(agatau aundi est Isola Sarda)

Una bella poesia de Ottone Bacaredda, bìviu in Casteddu in is seculus passaus, grandu abogau, sìndigu e sa çitadi in is primus annus de su noixentus.
Una poesia "stilnovista", cun quatru strofas de ses versusu cun is rimas ABABCC, a pati sa prima de cincu versus ABABC.
Sa lingua assimbìllada meda a cussu sardu de sa genti studiàda chi praxiat a Bissenti Porru; sa "h" italiana de su verbu "hai", sa "t" in sa terza persona de is verbus (assimbillat); sa "ç" cun sa cedilla po sa "z" durci de "feroçi" e "feliçi" ca si  ligint "ferozi" e "felizi".
Diversamenti de Porru, Bacaredda ponit is dopiasa a sa mora italiana (happu, suffertu, fattu).
Su lessicu, comenti nau, est su de Porru, sìmbili meda a s'Italianu; pagus i fueddus prus autoctonus, prus sardus, po si chi podit significai.
lugori - fueddu pagu comunu, benit de luxi, e s'imperat po i luxis dilicadasa che cussa de sa Luna; s'autori 'ndi ponit nomini a sa femina amada.
ingiriau - fueddu çertamenti carateristicu, ma imperàu cun d'una licenzia poetica manna, asi ca Porru puru narat ca su mundu si girat, no si ingiriat; unu mazz'i apiu s'ingiriat a ispagu, no su mundu.

20101220

Taula A - sa faci

Latinu Unificada Porru Lepori Connottu Spagn.
făcĭēscarafacci
cara
facifacicara
ŏcŭlo(s)ogruoguoguoguojo
auris
(oricola)
origraorìgaorigaorigaorija
nāsusnasu
nare
nasunasunasunaso
buccabucabuccabucabucaboca
genacantérzu, cávanu, chiza, massìdda, tuttùrru (log.)trempa,
cantrexu
trempatrempacarrillo,
mejilla

20100929

De su nomini de Quartucciu

Oi in su Cunsillu Comunali de Quartucciu s'hiat a depi chistionai de su nomini sardu de sa bidda. Dependi cumenzai a scriri is atus in sardu, benit ammarolla a deçidi comenti si scriit.
C'had'essi a chini narat ca si deppit scriri Quartucciu, a chini Quartuççu, a chini Kuartuççu, ma no hant'a ammancai is chi hiant'a bolli torrai a Quarto Josso, o Quarto Tuxo, arregordendisì ca no est mancu siguru cali fessit su nomini antigu de sa bidda.
Deu, arrevesciu po natura, penzu chi hemus a depi fai un atru arrexonamentu: tutus custu nominis, e in pitzu dei custu funti totus diacordiu, benint de sa distanzia de Casteddu; no narant calincuna cosa de sa bidda, ma sceti cantu stesiada de sa çitadi.
Cumenti chi a una femina da naressit sceti cun su nomini de su pobiddu, a sa mor'e is Russusu, o comenti ai cussus babbus scuscienziaus ca a is fillus dusus ponit Primu, Segundu, Terzu, mancu fessit cosas de contai.
Hemus a depi arrexonai po agatai unu nomini chi nerit calincuna cosa de sa storia e s'identidadi de sa bidda e de is chi ci bivint e du hant biviu in su tempu passau.
Bidda-de-calincuna-cosa o Bidda-de-calincunu m'hiat a praxi de prusu.
Penzu a su nomini de un grand'omini o a un'arriu, o a un'arti.
Sciu chi non est una cosa façili, ma creu chi si'ndi potzat e sin di depat arrexonai.

20100913

Taula 01 - Su verbu ESSI

Comenti si podit biri in custa taula, su Sardu no est unu sceti; si chi connosciu deu est unu campidanesu poburu, ma assimbillat meda a su de Porru e su de Lepori, contrariamenti a cussu unificau, annaroni, ca est pari-pari unu logudoresu.
Latinu Unificada Porru Lepori Connottu Spagn.
sum so seu seu seu soy
es ses ses ses(i) sesi eres
est est est(i) est(i) esti es
sumus semus seus seus seusu somos
estis seis seis seis seisi sois
sunt sunt sunt funt(i)
sunt(i)
funti son

Taula 00 - pronomis

LatinoUnificadaPorruLeporiConnottuSpagn.
egodeodeudeudeuyo
tutuetuituituitu
is/ea/idisseissuissu/aissu/a
Fuste(t)i
el/ella
Usted
nosnoisnosaterusnosunosu(su)/
nosatrusu
nosotros
vosboisbosaterusbosatrus/asbosatrusu vosotros
ii/eae/eaissosissusissus/asissusu/saellos/ellas
Ustedes

20100907

Sa chistioni de sa Lingua Sarda Unificada

Oi, arrexonendi cun mamma mia de s'interessu miu de custas cidas po sa chistioni, m'hadi ammostau unus cantu liburetusu chi tenit issa in domu.
Unu in modu particolari m'est interessau; fiada sa "Questione del <<sardo illustre>> e difesa del campidanase" de Giuliu Solinas, de su 2001. Scuberru oi ca sa Regioni hadi giai scerau una lingua ca hiat a depi essiri sa lingua de totusu, ma hadi scerau su Logudoresu.
Giuliu Solinas non esti abarrau in chistinonisi e hadi fatu su contu de totus is autoris e poetas chi hanti scritu in Campidanesu sinasa de su 1070.
Deu no sciu chi Solinas tengat arrexoni o no, ma de siguru mi furriat su stogumu a penzai de deppi imparai a chistionai e scriri in Logudoresu.
De siguru Solinas m'hadi fattu benni gana de ligi cussus librus po ndi sciri de prus.

Unu bellu arrexonamentu de Amos Cardia

20100901

Litteras po iscriri su Sardu: Ç ç

A bortas is litteras de s'alfabetu italianu non bastant po scriri totus is fueddus sardus, comenti axina, boxi, coxina; atras bortas is litteras c'hiant essiri puru, ma non si praxint, no torrant gratzia grazias a su fueddu, du stesiant troppu de is fueddus italianus o latinusu de aundi benit.
Fueddus comenti civili, cittadinu, succedidi, chi dengosamenti pronunziaus zivili, zittadinu, suzzedidi, po no ndi* du su stesiai troppu de "civile", "cittadino", "succede", Bissenti Porru in su NOU DIZIONARIU UNIVERSALI SARDU-ITALIANU (1832) du su scridi imperendi una littera pigada a fura de su francesu o comenti chi fessidi cosa abarrada de is ispagnolus antigus:

ç (ALT+0231)
Ç (ALT+0199)

esti sa "c" cun sa "cedilla" e sonada comenti una "z" surda. In su NDU S-I heus a agattai çivili, çittadinu, suççedidi.
In sa GRAMATICA SARDA de Antoni Lepori de su 2001 custa litera esti imperada po sa "c" palatali, cussa de Kuartuççu. Giai su nomini de sa bidda mia non mi praxit meda, ma scritu diaicci mi parit propriu legiu!

20100830

Su Sardu chi connusciu deu

Cummenti faisi Comenti fais a sciri a chini sesi ses, chi no scisi de aundi benisi. Custa lingua, chi connosciu conosciu de candu femmu femu pitticcheddu, ca in domu ci fiada sa bonanima de Nonna Obili, de patt'e mamma, e chistionada scetti custa, nisciunusu m'hadi mai imparau cummenti si scriri. Deu da zerriu "Sardu" e sardu esti de siguru, ma de "sardusu" cind'esti pru de unu, e pagu ci'ammancada ca no si cumprendeusu s'unu cun s'atru.
E seusu a igustu puntu, ca no seu siguru de nudda de si chi happu scrittu, ni chi is fueddus chi imperu sianta fueddus sardusu o de atra linguasa, strupiausu po parri sardusu, ni chi si scrianta e s'imperiti diaicci.
Custu esti su Sardu chi chistionu deu, iscrittu cummenti du connosciu e chistionu deu, chi no sciu scriri su sardu e du scriu cummenti chi fessidi Italianu.
Cussu, s'Italianu, gei mi d'hanti imparau, e beni puru, creu. A iscola, ma de prusu in sa televisioni (fueddu budru, ma po s'ammarolla), e mi praxidi puru, e meda! Chi nu fessidi po s'Italianu de Dante e de Manzoni, s'Italia iadessi abarrada su nomini de unu logu; si Mazzini essi chistionau su Francesu, immoi è facili chi Bossi fiada cicchendi de ci bogai i tedescusu de sa terra sua.
Su Sardu hanti ciccau de si du fai scaresci in donnia manera; prima is ispagnolusu, ladronisi, cun is predisi, ponendi po lei ca no si podiada fai prusu sa missa in Sardu; a pustisi is italianusu, prus de tuttusu i fascistasa, ca po accappiai "su fasci" tenianta abisongiu de pettiasa tottu parisi, e cussa sarda fiada un pagheddu arrevescia.
Ma finasa ai cussu puntu si salvada s'ignoranzia; po essi analfabeta (atru fueddu non sardu) una lingua bali s'atra, e si lassanta chistionai su Sardu. Dopu sa guerra (si liggidi: gu-erra) esti pattia sa battalla manna, po fai sparessi su Sardu de sa facc'e sa terra, fadendi bregungiai mannusu e pipiusu de sa lungua de is aiaius.
Custu non du podeusu permitti: cummenti faisi a sciri chini sesi chi no scisi de aundi benisi? e cummenti faisi a sciri de aundi benisi chi no cumprendisi si chi nanta o si chi hanti scrittu is chi ci fianta prima de tui.
Sciu de sempri (o si narada sempiri) chi no seu bonu (bellu mod'e nai nostu) a scriri su Sardu, ma cust'otta ollu provai. Scriendi, liggendi, e, mancai, connoscendi atrusu (mellusu: atturusu) chi dis praxidi accettottu.

p.s. ci funti fueddus currigìus po cosas chi happu cumprendiu a pustis de du du essiri scritus